TARNÓW - Polski Biegun Ciepła
Tarnów – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, wwojewództwie małopolskim, leżące nad rzekami Białą i Dunajcem, o wielowiekowej historii sięgającej początkami czasów piastowskich. Wraz z uzyskaniem praw miejskich w 1330 r. stał się ważnym ośrodkiem w regionie. W latach 1975-1998 miasto było stolicą województwa tarnowskiego. Tarnów jest obecnie członkiem Związku Miast Polskich[3] i miastem centralnym aglomeracji tarnowskiej[4]. W mieście działa konsulat honorowy Ukrainy[.
W IX wieku na Górze św. Marcina w odległości około 2,5 kilometra na południe od centrum dzisiejszego miasta (obecnie teren wsi Zawada) powstał gród słowiański o powierzchni ponad 20 ha otoczony umocnieniami w postaci wysokich wałów. Funkcjonował on do początku XI wieku.[11] Pod koniec XI wieku opuszczony już gród i osady przygrodowe nadane zostały przezksiężną Judytę, żonę Władysława Hermana, opactwu benedyktyńskiemu w Tyńcu. W jednej z osad przygrodowych benedyktyni założyli wieś Tarnów Mały (dzisiaj Tarnowiec) wzmiankowaną po raz pierwszy w 1124 r.[12]
Najstarsza pieczęć miasta Tarnowa z początków jego istnienia
Miasto Tarnów powstało na terenie wsi rycerskiej Tarnów Wielki wzmiankowanej po raz pierwszy w 1309 r. Lokował je na podstawie przywileju królewskiego uzyskanego 7 marca 1330 r. Spycimir herbu Leliwa, wojewoda krakowski. Na terenie Tarnowca między rokiem 1328 a 1331 powstał duży murowany zamek stanowiący rodową rezydencję i ośrodek administracji tarnowskich dóbr Leliwitów. Do 1567 r. miasto stanowiło własność potomków Spycimira noszących nazwisko Tarnowskich[12]. Tarnów przez wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc kolejno własnością rodów: Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetmanJan Amor Tarnowski), Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. Do czasu powstania Zamościa był prawdopodobnie największym miastem w Królestwie Polskim należącym do rodziny możnowładczej. W 1364 r. Rafał z Tarnowa, syn Spycimira wykupił dziedziczne wójtostwo w Tarnowie[13]. Dzięki czemu właściciele miasta zyskali dużo większy wpływ na jego życie za pośrednictwem swoich zarządców, czyli burgrabiów, a później starostów. Wśród pierwszych mieszkańców Tarnowa około 20% stanowili niemieckojęzyczni mieszczanie sprowadzeni prawdopodobnie z Nowego Sącza jako lepiej obeznani z zasadami funkcjonowania miasta na prawie niemieckim[14]. Zgodnie z nim miastem zarządzała rada miasta złożona z sześciu radnych z których każdy na zmianę przez miesiąc pełnił funkcję burmistrza. Byli wybierani oni co roku 7 stycznia. Drugim ciałem sprawującym władzę sądowniczą było sąd wójtowsko-ławniczy z dziedzicznym wójtem na czele. Najstarsza pieczęć i prawdopodobnie herb miasta przedstawiał postać Spycimira z tarczą z herbem Leliwa w lewej ręce, postacią Matki Bożej z Dzieciątkiem nad prawym ramieniem i hełmem z klejnotem Leliwy nad lewym ramieniem[15].
Jedną z pierwszych murowanych budowli w Tarnowie był kościół parafialny (pierwsza wzmianka 1346 r.) pw. Narodzenia NMP. W 2. poł. XIV w. powstała szkoła parafialna (pierwsza wzmianka 1413 r.) i pierwsze cechy rzemieślnicze. Tarnowscy rzemieślnicy specjalizowali się przede wszystkim w wyrobach sukienniczych i płócienniczych (pierwsza wzmianka o cechu sukienników i płócienników 1444 r.)[16]. Kupcy na większą skalę prowadzili handel wołami sprowadzanymi z Rusi i Mołdawii. W Polsce interesy handlowe łączyły tarnowian głównie z Krakowem, Bochnią, Bieczem, Krosnem, Nowym Sączem, Opatowcem, Przemyślem i Sandomierzem. W Królestwie Węgier bliskie relacje Tarnów utrzymywał przede wszystkim z Bardiowem i Kieżmarkiem. Pozytywny wpływ na ekonomiczny rozwój miasta miały przywileje uzyskiwane u kolejnych władców Polski za staraniem właścicieli Tarnowa. Pierwszym z nich był przywilej z 1419 r. nadany przezWładysława Jagiełłę. Władca ten zezwolił kupcom tarnowskim na transport towarów do Wrocławia drogą przez Opatowiec, Lelów i Krzepice (dzięki czemu mogli ominąć Kraków, gdzie obowiązywało prawo składu) oraz zwolnił ich od opłacania obowiązujących na niej ceł[13]. Droga ta zwana była gościńcem śląskim i prowadziła dzisiejszymi ulicami F. Chopina i Klikowską.
Być może jeszcze przed 2. połową XIV w. wał otaczający miasto został zastąpiony obwodem murów (pierwsza wzmianka 1448 r.). Murowany obwód obronny w mieście prywatnym stanowił wielką rzadkość w skali Polski. Wykonany był z cegły na fundamencie z kamieni. Miał długość około 900 m. Od zachodu i wschodu umieszczono w murze dwie wielkie bramy (Krakowska i Pilzneńska) i od południa bramę mniejszą (przy obecnej ul. Wielkie Schody). Poza nimi były jeszcze baszty obronne, z których zachowała się jedna (na zapleczu Sufraganii, pl. Katedralny 3)[17]. Przypuszczalnie wkrótce po wzniesieniu umocnień powstało bractwo strzeleckie (pierwsza wzmianka z 1555 r.), którego członkowie zobowiązani byli do ćwiczeń strzeleckich i obrony umocnień miejskich. Z wydarzeń z życia Tarnowa w XIV w. odnotować należy wizyty królewskie: Kazimierz Wielki – 1362 i 1363,Jadwiga – 1390, Władysław Jagiełło – 1392 oraz konsekrację franciszkanina Jakuba Strzemię na biskupa halickiego w 1392 r.[18]W zbliżonym czasie przy budynku kościoła parafialnego zbudowana została pierwsza kaplica. Była to kaplica św. Krzyża, zwana też kaplicą Bożego Ciała. Otrzymała ona siedmiopolowe sklepienie przeskokowe.
