Spacer w Helu na Helu.
Często się mówi, że Hel leży na krańcu Polski, lub na jej początku. Ale najdalszym wysuniętym na północ jest Gwiazda Północy - wyznacznik najbardziej na północ wysuniętego punktu Polski. Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z XII w., kiedy w miejscu półwyspu leżało kilka wysp a na największej Hel. W 1260 r. rybacka osada uzyskała prawa miejskie. W XV w. stare miasto zostało pochłonięte przez morze, a jego mieszkańcy przenieśli się 1,5 km dalej na zachód. Długie wieki Hel należał do Gdańska, stając się bardziej niemiecki, niż patronackie miasto. W 1936 r. półwysep zamieniono w Wojskowy Rejon Umocniony, o który w 1939 i 1945 r. toczyły się ciężkie walki. Z racji bytności wojska Hel, mimo świetnej lokalizacji, nie przekształcił się w duże letnisko.
Spacer po Helu rozpoczynamy od zbudowanego na początku lat dwudziestych XX wieku budynku stacji linii kolejowej Gdynia – Hel. Kierujemy się w stronę miasta przechodząc przez niewielki park w którym znajduje się pomnik poświęcony Stefanowi Żeromskiemu odsłonięty w 1965 roku.
Stefan Żeromski w latach 1922-1924 trzykrotnie przebywał w celach kuracyjnych na Helu i w tym czasie tworzył powieść 'Międzymorze”, opowiadającą o półwyspie Helskim i jego mieszkańcach. Augustyn Necel o którym pisałem relacji z wycieczki „Nordowymi ścieżkami Augustyna Necla”, osobiście spotkał się z pisarzem, gdy Żeromski dotarł do chłapowskiej przystani w poszukiwaniu materiałów literackich.
Po prawej stronie mijamy pomnik poświęcony Obrońcom Helu i budynek Szkół Ogólnokształcących do którego obiektów przylega Park Kaszubski z pomnikiem Jana Myślisza – Kaszuby z dziada, pradziada który za męstwo w wojnie z bolszewikami w roku 1920 otrzymał Krzyż Virtuti Military. Po powrocie z wojska pełnił przez wiele lat funkcję latarnika.
To w jego domu w pobliżu latarni przez pierwszy rok pobytu na Helu mieszkał Augustyn Necel.
Na wschodnim skraju parku dochodzimy do kościoła pod wezwaniem „Bożego Ciała”.
I trochę historii dziejów Helu i kościoła : Od niepamiętnych czasów istniała w Helu osada rybacka. W 1378 r. wielki mistrz krzyżacki, Winryk von Kniprode, nadał jej prawa miejskie. Mniej więcej w tym samym czasie powstał najstarszy kościół na półwyspie, poświęcony Najświętszej Maryi Pannie, w którym znajdował się Jej cudowny wizerunek. Z czasem świątynia popadła w ruinę.
W XV w. wybudowano nowy kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W 1482 r. osadzono przy nim stałego proboszcza. Ponieważ prawo patronatu nad Helem otrzymali gdańszczanie, którzy w XVI w. w większości przyjęli luteranizm, przeto i Hel stał się w szybkim tempie protestancki.
Już w 1526 r. przy kościele parafialnym został ustanowiony luterański pastor Henryk. Gorliwy biskup włocławski Rozrażewski, do którego diecezji należał Hel, upominał się energicznie o zwrot katolikom zagrabionej świątyni, jednak bezskutecznie. Protestantyzacja i germanizacja półwyspu następowała bardzo szybko.
W XIX w. osada bardzo podupadła. Mieszkało tam zaledwie 400 mieszkańców - prawie wszyscy byli wyznawcami luteranizmu i posługiwali się językiem niemieckim. Katolików było tylko czterech (jedna rodzina) i należeli do parafii w Jastarni.
Odrodzenie katolicyzmu a zarazem polskości nastąpiło po uzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1928 r. bp chełmiński Stanisław Okoniewski ustanowił w Helu ośrodek duszpasterski, a w 1936 r. parafię. Ponieważ dawny kościół parafialny, zajęty przez luteran, został zamieniony na muzeum rybackie, toteż w latach 1930-33 wybudowano nową świątynię, którą w październiku 1934 r. poświęcił bp Stanisław Okoniewski.
Po drugiej wojnie światowej życzliwy franciszkanom bp Kazimierz Kowalski zlecił im duszpasterstwo w Helu.
Wędrując dalej w kierunku centrum mijamy budynek bazy Uniwersytetu Gdańskiego, budynek kapitanatu portu, dawny budynek Inspektora Rybackiego na Helu wzniesiony na początku XX wieku. Tu zaczął swoją pracę Augustyn Necel a jego starszy brat mieszkał w tym budynku pełniąc funkcję inspektora rybołówstwa.
Wędrując dalej dochodzimy do Muzeum Rybołówstwa, dawnego kościoła ss. Piotra i Pawła.
Dawny kościół ss. Piotra i Pawła zbudowano nieopodal plaży pod koniec XV w. Była to niewielka, jednonawowa świątynia z transeptem, kruchtą i wieżyczką (rozebraną w 1863 r.). W 1525 r. przybytek przejęli miejscowi ewangelicy, użytkując go do 1945 r. Po wojnie opuszczony budynek podzielono na dwie kondygnacje i zaadaptowano na Muzeum Rybołówstwa, zaś nad fasadą osadzono drewnianą wieżyczkę z platformą widokową na wysokości 21 m. Muzeum powołano w 1972 r., choć pierwszą wystawę poświęconą dziejom rybołówstwa zorganizowano w Helu już w 1961 r. Muzeum gromadzi eksponaty związane z historią polskiego rybołówstwa: małe łodzie, przyrządy nawigacyjne, sieci, pływaki, a także wypchane foki i szkielety morświnów. Chlubą kolekcji są przedmioty oznaczone merkami, czyli znakami własnościowymi poszczególnych rodzin rybackich. Górną kondygnację dawnej świątyni zdobią obrazy marynistyczne, modele polskich statków-przetwórni oraz puszki produkowanych w Polsce konserw rybnych liczące 30-40 lat. Teren przykościelny zamieniono w skansen rybacki, w którym prócz starych łodzi i kutrów można zobaczyć oryginalne składziki zbudowane z połówek łodzi.
Po przeciwnej stronie ulicy Wiejskiej znajdują się pozostałości ocalałej starej zabudowy Helu
Kilka domków ustawionych szczytami do ul. Wiejskiej reprezentuje tradycyjny model budownictwa rybackiego. Są więc ryglowe, wąskie, kryte dachami dwuspadowymi i posiadają wysokie kominy z okapem do wędzenia ryb. Zbudowano je w I poł. XIX w., były wielokrotnie remontowane i odbudowywane. Z kolei osiedle rybackie przy dworcu kolejowym prezentuje styl staropolski. Domki mają ozdobne ganki i kilkupołaciowe dachy. Zbudowano je w l. 20 XX w. dla rybaków śródlądowych, których ściągnięto nad morze celem zrównoważenia stosunków etnicznych w niemieckim wówczas Helu.
Styl i elementy budowlane zachowane są mn. Budynek baru „Izdebka” przy ulicy Wiejskiej 39 jak i na Wiejskiej pod nr 86 restauracja „Lwia Jama”, historią sięgająca do 1872 roku.
„Lwia Jama” często była opisywana w powieściach Augustyna Necla. Jej nazwa wywodzi się ( dawniej) od wiszącej nad drzwiami wejściowymi płaskorzeźby, przedstawiającej Dawida w jaskini lwów. Niestety obecny budynek jest niezbyt udaną rekonstrukcją spalonej w latach 70. XX wieku gospody.
Ul. Żeglarską mijając budynek Urzędu Miasta udajemy się w kierunku portu. Tu roztacza się widok na Zatokę Pucką zwaną przez Kaszubów Małym Morzem.
Utworzony przez falochron bulwar został nazwany im. prof. Kazimierza Demela, najsłynniejszego polskiego oceanografa, który przez wiele lat prowadził prace badawcze na Helu.
Wędrując dalej dochodzimy do „Helskiego Fokarium”
Ośrodek istnieje od 1999r. Jednak działalność na rzecz ochrony fok podjęta została już w 1992 roku. Ostatniego dnia marca na plaży w Juracie znaleziono młodego samca foki szarej. Nadano mu imię Balbina. Od tego czasu Fokarium jest częścią Stacji Morskiej, gdzie realizowany jest projekt odtworzenia i ochrony kolonii fok szarych w rejonie południowego Bałtyku. Fokarium składa się z kompleksu trzech basenów hodowlanych, kilku małych basenów-separatek (dla osobników młodych i chorych wymagających rehabilitacji) i budynku dydaktyczno-laboratoryjnego z salą seminaryjną i laboratoriami. O godz. 11:00 i 14:00 można zobaczyć „ karmienie fok” - atrakcja dla małych i dużych.
Po wizycie w fokarium udajemy się na dwukilometrowy spacer ulicą Bałtycką w kierunku latarni morskiej rejonu umocnień militarnych Helu.
Latarnia morska zwana z kaszubska blizą, stoi niemal na końcu półwyspu. Jest czwartą, a właściwie piątą z kolei, gdyż w średniowieczu za latarnię służyła wieża kościelna. W XVII w. zbudowano osobną latarnię w kształcie żurawia, w 1702 r. wystawiono kolejną, także drewnianą, a w 1826 r. powstała wieża murowana. Tę z kolei zniszczyli w 1939 r. Polacy, aby utrudnić Niemcom wstrzelenie się w teren. Obecną, graniastą wieżę wysoką na 41,5 m wznieśli w 1942 r. okupanci. Umocnienia wojskowe wokół Helu zostały uznane w 1999 r. za obiekty zabytkowe. W ich skład wchodzi sześć polskich baterii artyleryjskich oraz niemiecka bateria nadbrzeżna Schleswig Holstein, swego czasu najpotężniejsza nad całym Bałtykiem. Baterie to nie tylko działa, ale cały kompleks związany z ich obsługą - bunkry, magazyny, wieże obserwacyjne, punkty ogniowe, schrony obsługi. Przez rejon umocniony wytyczono oznakowany szlak turystyczny. Zwiedzamy Salę Tradycji Garnizonu Hel przy ul. Przybyszewskiego, w której zgromadzono pamiątki związane z obroną Helu (mundury, zdjęcia, odznaki, pociski) i skansen broni morskiej. Przy wyjeździe z Helu można zwiedzić Muzeum Obrony Wybrzeża, mieszczące się w baterii Schleswig Holstein oraz wieży kierowania ogniem.
Pobyt w tym muzeum opisywałem w „Hel - Muzeum Obrony Wybrzeża” - http://www.polskieszlaki.pl/wycieczki/relacja,4331,hel---muzeum-obrony-wybrzeza.html
